HbA1c testi nədir? Şəkər xəstəliyinin diaqnoz və nəzarətində həyati əhəmiyyət daşıyan qan analizi
HbA1c testi, şəkər xəstəliyinin (diabetin) diaqnozu və uzunmüddətli nəzarəti üçün istifadə olunan, tibbi cəhətdən ən önəmli qan testlərindən biridir. Bu analiz həm I tip, həm də II tip diabetli xəstələrin qanda qlükoza səviyyəsinin son 2-3 ayda necə dəyişdiyini göstərir. Ən sadə dillə desək, bu test sizin “şəkər yaddaşınızı” ölçür.
Bu məqalədə HbA1c testi ilə bağlı bütün suallara aydın cavab tapacaqsınız: testin nə olduğu, necə tətbiq olunduğu, hansı hallarda lazım olduğu, normal dəyərləri, yüksək və ya aşağı çıxmasının səbəbləri, müalicəyə necə yön verdiyi və daha çox.
HbA1c nə deməkdir?
HbA1c qısaltması, “Hemoglobin A1c” və ya “qlikozilləşmiş hemoglobin” ifadəsinin qısa formasıdır. Qanda şəkər (qlükoza) müəyyən səviyyədən artıq olduqda, bu şəkər hemoglobin adlı zülal molekuluna yapışır. Hemoglobin isə qırmızı qan hüceyrələrinin tərkibində olan və oksigeni daşıyan əsas zülaldır.
İnsan bədənində qırmızı qan hüceyrələrinin ömrü təxminən 120 gündür. Buna görə HbA1c testi son 2-3 ay ərzində qanda şəkərin ortalama səviyyəsini göstərir. Bu, gündəlik şəkər ölçmələrindən daha dəqiq və uzunmüddətli nəticə verir.
HbA1c testi nə üçün istifadə olunur?
HbA1c testi əsasən 3 məqsədlə tətbiq olunur:
- Diabetin diaqnozu – Yeni diabet xəstəliyi şübhəsi olduqda
- Diabetin nəzarətdə olub-olmadığını müəyyən etmək – Mövcud xəstələr üçün
- Prediabet vəziyyətini aşkar etmək – Yəni şəkər xəstəliyindən əvvəlki mərhələni
HbA1c testi necə aparılır?
Test çox sadə bir qan analizidir. Qan nümunəsi adətən damardan alınır və laboratoriyada analiz olunur. Nəticə bir neçə saat və ya 1 gün ərzində hazır olur.
Əvvəlcədən aclıq tələb olunmur, yəni HbA1c testi üçün ac qalmaq lazım deyil. Bu da testi digər şəkər analizlərinə nisbətən daha rahat edir.
HbA1c testinin normal göstəriciləri
| HbA1c nəticəsi | Təfsiri |
| 4.0 – 5.6 % | Normal səviyyə |
| 5.7 – 6.4 % | Prediabet (risk zonası) |
| 6.5 % və yuxarı | Diabet diaqnozu ehtimalı yüksəkdir |
Qeyd: Bu göstəricilər böyüklər üçündür. Uşaqlarda, hamilələrdə və bəzi xəstəliklərdə fərqli yanaşmalar tətbiq oluna bilər.
HbA1c testi nəticəsi yüksək çıxarsa nə deməkdir?
Əgər HbA1c səviyyəniz 6.5% və ya daha yuxarıdırsa, bu, qanda şəkərin uzunmüddətli şəkildə yüksək olduğunu göstərir. Bu vəziyyət diabetin mövcudluğuna və ya nəzarət altında olmadığını işarə edə bilər.
Yüksək HbA1c nəticələri aşağıdakı hallarda rast gəlinə bilər:
- Diabetin düzgün müalicə olunmaması
- Düzgün olmayan qidalanma
- Fiziki aktivliyin olmaması
- Müalicəyə qarşı dözümsüzlük və ya uyğun olmayan dərman seçimi
- Stress və hormonal dəyişikliklər
HbA1c aşağı çıxarsa nə deməkdir?
Çox aşağı HbA1c səviyyəsi (məsələn, 4%-dən az) bəzi hallarda hipoqlikemiya (qanda şəkərin həddindən artıq aşağı düşməsi) riskini göstərə bilər. Xüsusilə şəkər dərmanları və ya insulin istifadə edən xəstələrdə bu vəziyyət təhlükəli ola bilər.
HbA1c testi ilə gündəlik şəkər ölçümü arasında fərq nədir?
| Gündəlik şəkər ölçümü | HbA1c testi |
| Həmin anda qandakı şəkəri göstərir | Son 2-3 ayın ortalama şəkər səviyyəsini göstərir |
| Aclıq və toxluq zamanı ölçülə bilər | Aclıq tələb etmir |
| Gündəlik dəyişkənlikləri əks etdirir | Uzunmüddətli nəzarət imkanı verir |
HbA1c səviyyəsini aşağı salmaq üçün nə etmək olar?
Əgər test nəticəniz yüksək çıxıbsa, aşağıdakı addımları ataraq səviyyəni normaya salmaq mümkündür:
- Düzgün qidalanma rejimi tətbiq edin – Qlükozanı tənzimləyən az karbohidratlı və balanslı rasion
- Müntəzəm fiziki aktivliklə məşğul olun – Gündə 30 dəqiqə yürüyüş belə təsirlidir
- Həkim tərəfindən təyin olunan dərmanları vaxtında qəbul edin
- Stress idarəsini öyrənin – Çünki stress hormonları şəkər səviyyəsini artıra bilər
- Nizamlı olaraq şəkərinizi və HbA1c göstəricinizi ölçdürün
HbA1c testi kimlər üçün vacibdir?
Aşağıdakı şəxslərin mütəmadi olaraq HbA1c testi etdirməsi tövsiyə olunur:
- Şəkər xəstələri (ən azı ildə 2-4 dəfə)
- Şəkər risk qrupunda olanlar (ailə tarixçəsi olanlar, artıq çəkili şəxslər)
- Hamiləlikdə gestasion diabet riski olan qadınlar
- Prediabet diaqnozu olan şəxslər
Tez-tez verilən suallar
HbA1c testi üçün ac qalmaq lazımdır?
– Xeyr, bu test üçün ac qalmaq tələb olunmur.
HbA1c səviyyəsi yalnız diabetlə əlaqəlidirmi?
– Əsasən diabetlə əlaqəli olsa da, bəzi qan xəstəlikləri və böyrək problemləri də test nəticələrinə təsir edə bilər.
HbA1c testi hamiləlikdə tətbiq olunurmu?
– Bəli, amma hamilələr üçün bəzi hallarda əlavə testlər də tələb oluna bilər, çünki hamiləlik şəkəri fərqli şəkildə izlənilir.
HbA1c testi, diabetin diaqnoz və nəzarətində vazkeçilməz bir vasitədir. Bu test, gündəlik şəkər ölçmələrindən fərqli olaraq orqanizmin şəkər ilə olan uzunmüddətli münasibətini ortaya qoyur. Qanda şəkərin yüksək olması bir çox orqanı – göz, böyrək, sinir və ürəyi zədələyə bilər. Bu səbəbdən HbA1c göstəriciləri müntəzəm izlənməli və həkim tövsiyəsinə uyğun şəkildə idarə olunmalıdır.
Unutmayın: Vaxtında diaqnoz, düzgün qidalanma və aktiv həyat tərzi – sağlam gələcəyin əsas şərtləridir!