Prostat vəzi biopsiyası, prostat vəzisindəki şübhəli toxumanın mikroskopik analiz üçün götürülməsi prosedurudur. Bu üsul, xüsusilə prostat xərçəngi şübhəsi olan xəstələrdə dəqiq diaqnoz qoyulması üçün ən vacib diaqnostik üsullardan biridir. Azərbaycanda kişilərdə ən çox rast gəlinən onkoloji xəstəliklərdən biri məhz prostat xərçəngi olduğuna görə, bu mövzuya dair məlumatlılıq böyük əhəmiyyət daşıyır.
Bu məqalədə prostat biopsiyasının nə olduğunu, nə üçün və hansı hallarda tətbiq edildiyini, prosedurun necə aparıldığını, xəstələr üçün hansı risklərin mövcud olduğunu və biopsiya sonrası nələrin nəzərə alınmalı olduğunu ətraflı şəkildə izah edəcəyik.
Prostat vəzi nədir və niyə əhəmiyyətlidir?
Prostat vəzi, yalnız kişilərdə olan və sidik kisəsinin alt hissəsində yerləşən kiçik bir bezdir. Bu vəzi spermanın bir hissəsini təşkil edən mayeni ifraz edir və reproduktiv sağlamlıq üçün vacib funksiyalara malikdir.
Yaş artdıqca, prostat vəzi böyüyə bilər (bu hal yaxşıxassəli prostat hiperplaziyası adlanır) və ya hüceyrələrdə anormal dəyişikliklər baş verə bilər ki, bu da prostat xərçəngi riskini artırır. Bu səbəbdən kişilərdə müəyyən yaşdan sonra prostat vəzi müayinələri çox önəmlidir.
Prostat biopsiyası nədir?
Prostat biopsiyası – prostat vəzisindən iynə vasitəsilə kiçik toxuma nümunələrinin götürülməsi prosesidir. Bu toxuma nümunələri laboratoriyada mikroskopik analiz olunur və həkimlər bu yolla prostat xərçənginin olub olmadığını müəyyən edə bilirlər.
Biopsiya adətən ultrasəs nəzarətində həyata keçirilir və çox vaxt transrektal (düz bağırsaqdan keçərək) və ya transperineal (aralıq nahiyəsindən) üsullarla icra olunur.
Hansı hallarda prostat biopsiyası tövsiyə olunur?
Prostat biopsiyası, aşağıdakı hallarda həkim tərəfindən tövsiyə oluna bilər:
- Qanda PSA səviyyəsinin yüksəlməsi
Prostat spesifik antigen (PSA) – prostat vəzinin ifraz etdiyi zülaldır və qan analizi ilə ölçülür. PSA səviyyəsinin yüksək olması prostatda anormal proseslərin getdiyini göstərə bilər. PSA aşağıdakı hallarda yüksələ bilər:
- Prostat xərçəngi
- Yaxşıxassəli prostat böyüməsi (BPH)
- Prostat iltihabı (prostatit)
Həkimlər adətən PSA səviyyəsinin 4 ng/ml-dən yuxarı olduğu hallarda və ya PSA dəyərinin qısa müddət ərzində sürətlə artdığı situasiyalarda biopsiya qərarı verirlər.
- DRE (rəqəmsal rektal müayinə) zamanı şübhəli kütlənin aşkarlanması
Barmaqla rektal müayinə zamanı həkim prostat vəzisində sərtləşmiş, düyünlü və ya qeyri-bərabər sahə hiss etdikdə, bu xərçəng şübhəsi doğura bilər və biopsiya tələb oluna bilər.
- Prostat MRT və ya TRUS nəticələrində şübhəli dəyişikliklər
Maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) və ya transrektal ultrasəs (TRUS) zamanı prostatda qeyri-adi görünüşlü və ya yüksək riskli PIRADS dərəcəsində kütlə aşkarlanarsa, bu halda biopsiya icra olunmalıdır.
- Əvvəlki biopsiyanın mənfi çıxmasına baxmayaraq PSA səviyyəsinin yüksək qalması
Əgər birinci biopsiyada xərçəng tapılmayıbsa, lakin PSA hələ də yüksəkdirsə və ya artmaqda davam edirsə, təkrar biopsiya vacib ola bilər.
- Ailə tarixçəsi və genetik risk faktoru
Əgər xəstənin birinci dərəcəli qohumlarında (ata, qardaş) prostat xərçəngi varsa və ya genetik olaraq risk daşıyırsa (məsələn BRCA gen mutasiyası), bu zaman da biopsiya erkən mərhələdə planlaşdırıla bilər.
Prostat biopsiyası necə aparılır?
Ən çox istifadə edilən üsullar:
✅ Transrektal prostat biopsiyası:
- Düz bağırsaqdan ultrasəs cihazı yeridilir.
- Ultrasesin köməyi ilə prostat vizualizə edilir.
- Xüsusi iynə vasitəsilə prostatdan nümunələr götürülür (adətən 10-12 nümunə).
✅ Transperineal prostat biopsiyası:
- Aralıq nahiyəsindən nümunələr götürülür.
- Enfeksiyalar baxımından daha təhlükəsiz hesab olunur.
Biopsiya lokal və ya ümumi anesteziya altında həyata keçirilə bilər və prosedur 15-30 dəqiqə davam edir.
Biopsiyadan sonra nə baş verir?
Biopsiyadan sonra aşağıdakı simptomlar ola bilər:
- Sidikdə və ya spermada qan izləri (bir neçə gün normal hesab olunur)
- İnsident infeksiya (profilaktik antibiotik verilir)
- Mədə-bağırsaq diskomfortu və ya yüngül ağrı
Əgər qızdırma, çox güclü ağrı və ya sidik ifrazında ciddi çətinlik yaranarsa, dərhal həkimə müraciət edilməlidir.
Biopsiya nəticələri necə qiymətləndirilir?
Laborator analiz nəticələri aşağıdakı kimi ola bilər:
- Normal (xərçəngə dair sübut yoxdur)
- Xərçəngə uyğun olmayan, lakin qeyri-adi hüceyrə dəyişiklikləri
- Prostat adenokarsinoması – yəni prostat xərçəngi mövcuddur
Əgər xərçəng aşkarlanırsa, Gleason skoru ilə dərəcələndirilir və bu, xəstəliyin nə qədər aqressiv olduğunu göstərir.
Prostat biopsiyası, prostat xərçənginin dəqiq diaqnostikasında həkimlərin əvəzolunmaz alətidir. Yüksək PSA səviyyəsi, müayinə zamanı şübhəli toxuma və ya MRT nəticələrində şübhəli görünüş varsa, biopsiya tövsiyə olunur. Erken diaqnoz – uğurlu müalicənin açarıdır. Bu səbəbdən 50 yaşdan yuxarı kişilər, xüsusilə ailə tarixçəsində xərçəng olanlar, mütəmadi olaraq prostat müayinəsindən keçməlidirlər.