HPV, yəni İnsan Papilloma Virusu, dünya üzrə ən çox yayılan cinsi yolla keçən viruslardan biridir. HPV infeksiyası müxtəlif növ dəri və selikli qişa dəyişikliklərinə səbəb olur, bəzi hallarda isə uşaqlıq boynu xərçəngi və digər onkoloji xəstəliklərə yol aça bilir. HPV haqqında geniş məlumat almaq, bu virusun necə yayıldığını, necə qorunmaq lazım olduğunu və müalicə yollarını öyrənmək, hər bir insanın sağlamlıq baxımından vacib bilikləri arasında olmalıdır.

HPV nədir?

HPV (Human Papillomavirus) — insan orqanizminin dərisinə və selikli qişalarına təsir edən çoxsaylı virus növlərinin ümumi adıdır. Elmə məlum olan 200-dən çox HPV növü vardır və bunların təxminən 40-a qədəri cinsi yollarla yayılaraq genital bölgəyə təsir edir. Bəzi HPV tipləri sadəcə zərərsiz ziyillərə, digərləri isə xərçəngə səbəb ola biləcək hüceyrə dəyişikliklərinə səbəb olur.

HPV necə yayılır?

HPV əsasən cinsi əlaqə (vaginal, oral və anal) zamanı yoluxur. Bununla yanaşı, virus dəri-dəri təması ilə də ötürülə bilər. Cinsi aktiv olan insanların böyük əksəriyyəti ömürlərinin hansısa dövründə HPV ilə qarşılaşır. Bəzən infeksiya heç bir simptom vermədən keçir və orqanizm tərəfindən təbii şəkildə yox edilir.

HPV-nin yayılma yolları:

• Vaginal və anal əlaqə
• Oral seks
• Genital bölgənin dərisi ilə təmas
• HPV-yə yoluxmuş şəxslə birgə istifadə olunan əşyalar (nadir hallarda)
• Anadan körpəyə doğum zamanı (çox nadir hallarda)

 

HPV simptomları nələrdir?

HPV infeksiyası çox zaman gizli şəkildə keçir və xəstə heç bir əlamət hiss etmir. Ancaq bəzi hallarda aşağıdakı simptomlar meydana çıxa bilər:

• Genital bölgədə, anus ətrafında və ya ağızda ziyillər
• Qadınlarda uşaqlıq boynunda hüceyrə dəyişiklikləri (yalnız testlər nəticəsində aşkarlanır)
• Bəzi nadir tiplər baş, boyun, boğaz və anus xərçəngləri ilə əlaqələndirilir

Simptomsuz keçən hallarda belə, daşıyıcı olan şəxs virusu başqasına ötürə bilər.

HPV növləri və onların təsiri

HPV-nin fərqli növləri fərqli sağlamlıq nəticələrinə səbəb olur. Onlar iki əsas qrupa bölünür:

1. Aşağı riskli HPV tipləri

Bu növlər adətən ziyillərə (papillomlara) səbəb olur və xərçəng riski daşımır. Məsələn, HPV 6 və 11 genital ziyillərin 90%-nə səbəb olur.

2. Yüksək riskli HPV tipləri

Bu növlər xərçəngə səbəb ola biləcək hüceyrə dəyişikliklərinə yol açır. Ən təhlükəli tiplər:

• HPV 16 və 18: uşaqlıq boynu xərçənginin 70%-dən çoxuna səbəb olur
• Digər təhlükəli tiplər: HPV 31, 33, 45, 52 və s.

 

HPV və xərçəng arasında əlaqə

HPV ilə xüsusilə qadınlarda uşaqlıq boynu xərçəngi arasında birbaşa əlaqə var. Virus hüceyrələrdə genetik dəyişikliklərə səbəb olaraq xərçəngin inkişafına zəmin yaradır. HPV həmçinin aşağıdakı xərçəng növləri ilə də əlaqələndirilir:

• Uşaqlıq boynu xərçəngi
• Anus xərçəngi
• Ağız boşluğu və boğaz xərçəngi
• Cinsiyyət orqanları xərçəngi (penis, vulva, vagina)

 

HPV-nin aşkarlanması: Diaqnostika necə aparılır?

HPV infeksiyası, xüsusilə də yüksək riskli tiplər, müntəzəm tibbi yoxlamalar zamanı aşkarlana bilər. Aşağıdakı üsullar geniş istifadə olunur:

• Pap smear (Pap testi) – uşaqlıq boynunda hüceyrə dəyişikliklərini göstərir
• HPV testi – virusun genetik materialını (DNA) müəyyən edir
• Kolposkopiya – uşaqlıq boynunun mikroskopik müayinəsidir

Qadınlara 21 yaşdan etibarən müntəzəm Pap smear testləri tövsiyə olunur.

 

HPV infeksiyasının qarşısını alma yolları

HPV-nin qarşısını almaq mümkündür və bunun üçün bir neçə effektiv metod var:

1. HPV vaksini

HPV-yə qarşı təhlükəsiz və effektiv peyvəndlər mövcuddur. Gardasil 9 ən geniş yayılmış peyvənddir və 9 növə qədər HPV-yə qarşı qoruyur. Vaksinasiya 9–26 yaş arası qız və oğlanlara tövsiyə olunur. Ən ideal dövr – cinsi aktivlik başlamamış yaş dövrüdür.

2. Prezervativ istifadəsi

Cinsi əlaqə zamanı prezervativdən istifadə HPV infeksiyasının ötürülmə riskini azalda bilər, lakin tam qoruma təmin etmir, çünki virus dəridə də yerləşə bilər.

3. Müntəzəm tibbi müayinələr

Xüsusilə qadınlar üçün Pap testləri və HPV testləri xərçəngin erkən aşkarlanması baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.

 

HPV müalicə olunurmu?

HPV infeksiyasının birbaşa dərmanı yoxdur, lakin orqanizm çox vaxt infeksiyanı özü təmizləyə bilir. Müalicə əsasən HPV-nin səbəb olduğu problemlərin aradan qaldırılmasına yönəlir:

• Genital ziyillər: krioterapiya (dondurma), lazer, kimyəvi maddələrlə çıxarılma
• Anormal hüceyrələr: kolposkopiya sonrası çıxarılma və ya lazer terapiyası
• Xərçəng riski olan hüceyrə dəyişiklikləri: erkən mərhələdə cərrahi müdaxilə

HPV haqqında miflər və reallıqlar

Mif: HPV yalnız qadınlara təsir edir

Reallıq: HPV həm kişilərdə, həm də qadınlarda ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər.

Mif: HPV yalnız cinsi əlaqə ilə yoluxur

Reallıq: HPV bəzən dəri təması ilə də keçə bilər.

Mif: HPV olan insanlarda mütləq xərçəng inkişaf edəcək

Reallıq: Çox vaxt virus heç bir problem yaratmadan orqanizmdən çıxır. Ancaq risk yüksək olduğundan mütəmadi nəzarət vacibdir.

 

HPV – İnsan Papilloma Virusu, cinsi yolla keçən ən geniş yayılmış viruslardan biridir və həm kişilərdə, həm də qadınlarda genital ziyillərdən tutmuş ciddi xərçəng növlərinə qədər müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xoşbəxtlikdən, HPV-nin qarşısını almaq və təsirlərini minimuma endirmək üçün effektiv yollar mövcuddur: vaksinasiya, qoruyucu tədbirlər və müntəzəm müayinələr.

Sağlam qalmaq üçün məlumatlı olmaq və düzgün qərarlar qəbul etmək əsasdır.

 

 

HbA1c testi nədir? Şəkər xəstəliyinin diaqnoz və nəzarətində həyati əhəmiyyət daşıyan qan analizi

HbA1c testi, şəkər xəstəliyinin (diabetin) diaqnozu və uzunmüddətli nəzarəti üçün istifadə olunan, tibbi cəhətdən ən önəmli qan testlərindən biridir. Bu analiz həm I tip, həm də II tip diabetli xəstələrin qanda qlükoza səviyyəsinin son 2-3 ayda necə dəyişdiyini göstərir. Ən sadə dillə desək, bu test sizin “şəkər yaddaşınızı” ölçür.

Bu məqalədə HbA1c testi ilə bağlı bütün suallara aydın cavab tapacaqsınız: testin nə olduğu, necə tətbiq olunduğu, hansı hallarda lazım olduğu, normal dəyərləri, yüksək və ya aşağı çıxmasının səbəbləri, müalicəyə necə yön verdiyi və daha çox.

 

HbA1c nə deməkdir?

HbA1c qısaltması, “Hemoglobin A1c” və ya “qlikozilləşmiş hemoglobin” ifadəsinin qısa formasıdır. Qanda şəkər (qlükoza) müəyyən səviyyədən artıq olduqda, bu şəkər hemoglobin adlı zülal molekuluna yapışır. Hemoglobin isə qırmızı qan hüceyrələrinin tərkibində olan və oksigeni daşıyan əsas zülaldır.

İnsan bədənində qırmızı qan hüceyrələrinin ömrü təxminən 120 gündür. Buna görə HbA1c testi son 2-3 ay ərzində qanda şəkərin ortalama səviyyəsini göstərir. Bu, gündəlik şəkər ölçmələrindən daha dəqiq və uzunmüddətli nəticə verir.

 

HbA1c testi nə üçün istifadə olunur?

HbA1c testi əsasən 3 məqsədlə tətbiq olunur:

1. Diabetin diaqnozu – Yeni diabet xəstəliyi şübhəsi olduqda
2. Diabetin nəzarətdə olub-olmadığını müəyyən etmək – Mövcud xəstələr üçün
3. Prediabet vəziyyətini aşkar etmək – Yəni şəkər xəstəliyindən əvvəlki mərhələni

 

HbA1c testi necə aparılır?

Test çox sadə bir qan analizidir. Qan nümunəsi adətən damardan alınır və laboratoriyada analiz olunur. Nəticə bir neçə saat və ya 1 gün ərzində hazır olur.

Əvvəlcədən aclıq tələb olunmur, yəni HbA1c testi üçün ac qalmaq lazım deyil. Bu da testi digər şəkər analizlərinə nisbətən daha rahat edir.

HbA1c testinin normal göstəriciləri

HbA1c nəticəsi	Təfsiri
4.0 – 5.6 %	Normal səviyyə
5.7 – 6.4 %	Prediabet (risk zonası)
6.5 % və yuxarı	Diabet diaqnozu ehtimalı yüksəkdir

Qeyd: Bu göstəricilər böyüklər üçündür. Uşaqlarda, hamilələrdə və bəzi xəstəliklərdə fərqli yanaşmalar tətbiq oluna bilər.

 

HbA1c testi nəticəsi yüksək çıxarsa nə deməkdir?

Əgər HbA1c səviyyəniz 6.5% və ya daha yuxarıdırsa, bu, qanda şəkərin uzunmüddətli şəkildə yüksək olduğunu göstərir. Bu vəziyyət diabetin mövcudluğuna və ya nəzarət altında olmadığını işarə edə bilər.

Yüksək HbA1c nəticələri aşağıdakı hallarda rast gəlinə bilər:

• Diabetin düzgün müalicə olunmaması
• Düzgün olmayan qidalanma
• Fiziki aktivliyin olmaması
• Müalicəyə qarşı dözümsüzlük və ya uyğun olmayan dərman seçimi
• Stress və hormonal dəyişikliklər

 

HbA1c aşağı çıxarsa nə deməkdir?

Çox aşağı HbA1c səviyyəsi (məsələn, 4%-dən az) bəzi hallarda hipoqlikemiya (qanda şəkərin həddindən artıq aşağı düşməsi) riskini göstərə bilər. Xüsusilə şəkər dərmanları və ya insulin istifadə edən xəstələrdə bu vəziyyət təhlükəli ola bilər.

 

HbA1c testi ilə gündəlik şəkər ölçümü arasında fərq nədir?

Gündəlik şəkər ölçümü	HbA1c testi
Həmin anda qandakı şəkəri göstərir	Son 2-3 ayın ortalama şəkər səviyyəsini göstərir
Aclıq və toxluq zamanı ölçülə bilər	Aclıq tələb etmir
Gündəlik dəyişkənlikləri əks etdirir	Uzunmüddətli nəzarət imkanı verir

HbA1c səviyyəsini aşağı salmaq üçün nə etmək olar?

Əgər test nəticəniz yüksək çıxıbsa, aşağıdakı addımları ataraq səviyyəni normaya salmaq mümkündür:

1. Düzgün qidalanma rejimi tətbiq edin – Qlükozanı tənzimləyən az karbohidratlı və balanslı rasion
2. Müntəzəm fiziki aktivliklə məşğul olun – Gündə 30 dəqiqə yürüyüş belə təsirlidir
3. Həkim tərəfindən təyin olunan dərmanları vaxtında qəbul edin
4. Stress idarəsini öyrənin – Çünki stress hormonları şəkər səviyyəsini artıra bilər
5. Nizamlı olaraq şəkərinizi və HbA1c göstəricinizi ölçdürün

 

HbA1c testi kimlər üçün vacibdir?

Aşağıdakı şəxslərin mütəmadi olaraq HbA1c testi etdirməsi tövsiyə olunur:

• Şəkər xəstələri (ən azı ildə 2-4 dəfə)
• Şəkər risk qrupunda olanlar (ailə tarixçəsi olanlar, artıq çəkili şəxslər)
• Hamiləlikdə gestasion diabet riski olan qadınlar
• Prediabet diaqnozu olan şəxslər

 

Tez-tez verilən suallar

HbA1c testi üçün ac qalmaq lazımdır?
– Xeyr, bu test üçün ac qalmaq tələb olunmur.

HbA1c səviyyəsi yalnız diabetlə əlaqəlidirmi?
– Əsasən diabetlə əlaqəli olsa da, bəzi qan xəstəlikləri və böyrək problemləri də test nəticələrinə təsir edə bilər.

HbA1c testi hamiləlikdə tətbiq olunurmu?
– Bəli, amma hamilələr üçün bəzi hallarda əlavə testlər də tələb oluna bilər, çünki hamiləlik şəkəri fərqli şəkildə izlənilir.

 

HbA1c testi, diabetin diaqnoz və nəzarətində vazkeçilməz bir vasitədir. Bu test, gündəlik şəkər ölçmələrindən fərqli olaraq orqanizmin şəkər ilə olan uzunmüddətli münasibətini ortaya qoyur. Qanda şəkərin yüksək olması bir çox orqanı – göz, böyrək, sinir və ürəyi zədələyə bilər. Bu səbəbdən HbA1c göstəriciləri müntəzəm izlənməli və həkim tövsiyəsinə uyğun şəkildə idarə olunmalıdır.

Unutmayın: Vaxtında diaqnoz, düzgün qidalanma və aktiv həyat tərzi – sağlam gələcəyin əsas şərtləridir!

 

Anemiya – Qan Azlığı Təhlükəlidirmi? Bütün Detalları ilə Anemiya Haqqında

Anemiya – gündəlik həyatımızda tez-tez eşitdiyimiz, lakin əksər hallarda ciddiyə almadığımız qan azlığı problemi sağlamlığımız üçün ciddi təhlükələr yarada bilər. Bəs anemiya nədir, hansı əlamətlərlə özünü göstərir, hansı səbəblərdən yaranır və necə müalicə olunur? Bu məqalədə sizə anemiya haqqında hər şeyi ətraflı və sadə dillə izah edəcəyik.

Anemiya nədir?

Anemiya – qanda hemoglobin miqdarının azalması ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Hemoglobin – qırmızı qan hüceyrələrində olan və bədənin bütün hüceyrələrinə oksigen daşıyan vacib bir zülaldır. Hemoglobinin səviyyəsi aşağı olduqda, orqan və toxumalar kifayət qədər oksigenlə təmin olunmur və bu da bir çox narahatedici simptomlara səbəb olur.

Qısa desək:

Anemiya = Qırmızı qan hüceyrələrinin və ya hemoglobinin azalması = Oksigen çatışmazlığı = Yorğunluq, halsızlıq, baş gicəllənməsi və daha çoxu.

 

Anemiyanın əsas əlamətləri

Anemiya bəzən yavaş-yavaş inkişaf etdiyi üçün insanlar uzun müddət bu vəziyyətin fərqində olmaya bilər. Aşağıdakı simptomlar anemiyanın göstəricisi ola bilər:

• Tez yorulma və enerji çatışmazlığı
• Dərinin solğun rəng alması
• Tez-tez baş gicəllənməsi və huşun itməsi
• Nəfəs darlığı, xüsusilə fiziki fəaliyyət zamanı
• Ürək döyüntüsünün artması (taxikardiya)
• Əllərdə və ayaqlarda soyuqluq
• Dırnaqlarda qırılmalar, saç tökülməsi
• Konsentrasiya zəifliyi və yaddaş pozğunluğu
• Ağız künclərində çatlar, dil üzərində yanma hissi

Əgər bu əlamətlər sizdə də varsa, qan analizindən keçmək vacibdir.

 

Anemiyanın əsas səbəbləri nələrdir?

Anemiya müxtəlif səbəblərlə bağlı olaraq yarana bilər. Onları əsas 3 qrupa ayırmaq olar:

1. Qan itkisi

• Aylıq menstruasiyalar zamanı həddindən artıq qan itirilməsi
• Doğuş və ya cərrahi əməliyyatlar
• Qəza və travmalar
• Mədə-bağırsaq qanaxmaları (məsələn, xoralar, hemoroid, mədə xərçəngi)

2. Hüceyrə istehsalında problemlər

• Dəmir çatışmazlığı anemiyası (ən çox yayılan növdür)
• B12 vitamini çatışmazlığı
• Folat (fol turşusu) çatışmazlığı
• Xroniki xəstəliklər (böyrək çatışmazlığı, revmatizm, onkoloji xəstəliklər)

3. Qırmızı qan hüceyrələrinin sürətli dağılması

• Genetik xəstəliklər (talassemiya, orak hüceyrəli anemiya)
• Autoimmun pozuntular
• Zəhərlənmələr və bəzi dərmanlar

 

Anemiya hansı yaş qruplarında daha çox rast gəlinir?

Anemiya hər yaşda insanı təsir edə bilər, lakin bəzi qruplar daha çox risk altındadır:

• Uşaqlar və yeniyetmələr (böyümə dövründə daha çox dəmirə ehtiyac var)
• Hamilə qadınlar
• Menstruasiyaları ağır keçən qadınlar
• Yaşlı insanlar
• Bitki mənşəli qidalananlar (B12 və dəmir çatışmazlığı riski artır)

 

Anemiyanın növləri və fərqləri

Anemiya yalnız bir növ deyil. Ən çox rast gəlinən növləri:

• Dəmir çatışmazlığı anemiyası – ən çox yayılmış formadır. Səbəbi orqanizmdə dəmirin az olmasıdır.
• B12 vitamini çatışmazlığı anemiyası (zəruri anemiya) – sinir sistemi zədələnməsinə də səbəb ola bilər.
• Folat çatışmazlığı anemiyası – hamilə qadınlarda xüsusilə təhlükəlidir.
• Aplastik anemiya – sümük iliyinin qırmızı qan hüceyrələri istehsal edə bilməməsi ilə xarakterizə olunur.
• Hemolitik anemiya – qırmızı qan hüceyrələrinin normaldan tez parçalanması nəticəsində yaranır.

 

Anemiya necə diaqnoz qoyulur?

Anemiya adətən sadə qan analizi ilə müəyyən edilir. Əsas göstəricilər:

• Hemoglobin səviyyəsi
• Hematokrit
• Qırmızı qan hüceyrələrinin sayı və ölçüsü (MCV, MCH, MCHC)
• Serum dəmir, ferritin, B12, folat səviyyələri

Əgər həkiminiz anemiya şübhəsi ilə sizə analiz tövsiyə edibsə, bu testləri gecikdirməmək vacibdir.

 

Anemiyanın müalicəsi necə aparılır?

Müalicə anemiyanın növünə və səbəbinə görə dəyişir:

• Dəmir çatışmazlığı anemiyası – dəmir tabletləri, dəmirlə zəngin qidalanma (ət, qaraciyər, ispanaq, paxlalılar)
• B12 vitamini çatışmazlığı – B12 inyeksiyaları və ya oral əlavələr
• Folat çatışmazlığı – fol turşusu əlavələri
• Qan itkisindən yaranan anemiyada – səbəb aradan qaldırılır (məsələn, xoranın müalicəsi və ya qanaxmanın dayandırılması)
• Ağırlıq dərəcəsinə görə – bəzi hallarda qan köçürülməsi tələb oluna bilər

Vacibdir: Hər hansı əlavəyə və ya dərmana başlamazdan əvvəl mütləq həkimlə məsləhətləşin.

 

Anemiya təhlükəlidirmi?

Bəli, anemiya uzun müddət davam etdikdə və müalicə olunmadıqda ciddi nəticələrə səbəb ola bilər:

• Ürək böhranı riski artır
• Hamiləlikdə uşaqda inkişaf geriliyi və vaxtından əvvəl doğuş
• Sinir sistemində zədələnmələr
• İmmunitetin zəifləməsi
• Həyat keyfiyyətinin ciddi şəkildə aşağı düşməsi

Anemiyanın bəzi formaları (məsələn, aplastik anemiya) həyati təhlükə də yarada bilər.

 

Anemiyanın qarşısını necə almaq olar?

1. Balanslı və dəmir baxımından zəngin qidalanmaq
2. B12 və fol turşusu tərkibli qidaları rasiona daxil etmək
3. Ginekoloji müayinələrə və sağlamlıq yoxlamalarına vaxtında getmək
4. Uşaqlarda böyümə dövründə dəmir preparatlarının həkim nəzarəti ilə istifadəsi
5. Qastrit və digər mədə problemlərinin vaxtında müalicəsi

 

Sağlam qan = Sağlam həyat

Anemiya – sadəcə “yorğunluq” deyil. Bu, bədəninizin sizə “oksigen çatmır!” siqnalıdır. Əgər tez yorulursunuzsa, solğun görünürsünüzsə, tez-tez başınız gicəllənirsə – anemiya ola bilər. Bu problemin vaxtında aşkarlanması və müalicəsi həyat keyfiyyətinizi əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.