Gec yaşda cinsi həyata başlamaq yumurtalıqlara zərər verirmi?

Son illərdə cəmiyyətimizdə qadın sağlamlığına dair suallar artmaqdadır. Bu suallardan biri də budur: “Gec yaşda cinsi həyata başlamaq yumurtalıqlara zərər verirmi?” Xüsusilə 25–30 yaşdan sonra hələ cinsi münasibətdə olmayan qadınlar bu barədə narahatlıq keçirirlər. Bu məqalədə sizə mövzunun tibbi, fizioloji və psixoloji tərəflərini, uzman fikirlərini, həmçinin mövzu ilə bağlı yanlış inancları təqdim edəcəyik.

 

Yumurtalıqların funksiyası nədir?

Yumurtalıqlar (overlər) qadın reproduktiv sisteminin əsas orqanlarından biridir. Bu orqanlar:

• Aybaşı dövrünü tənzimləyir,
• Estrogen və progesteron hormonlarını ifraz edir,
• Yumurtalı hüceyrələrin yetişib sərbəst buraxılmasını təmin edir (ovulyasiya),
• Hamiləlik üçün zəmin yaradır.

Yumurtalıqların sağlamlığı birbaşa hormonal balansla və genetik faktorlarla əlaqəlidir. Bəs cinsi həyata başlama bu orqanlara təsir edə bilərmi?

 

Cinsi həyatla yumurtalıqlar arasında əlaqə varmı?

Tibbi cəhətdən baxdıqda, cinsi həyatın başlanması və ya gec başlaması birbaşa yumurtalıqlara zərər vermir. Yəni bir qadın 18 yaşda da cinsi həyata başlaya bilər, 30 yaşda da — bu, yumurtalıqların struktur və funksiyasına birbaşa təsir göstərmir.

Ancaq dolayısı ilə təsirlər ola bilər. Məsələn:

• Stress və hormonal pozğunluqlar: Gec yaşda və ya sosial təzyiqlərlə əlaqədar psixoloji narahatlıq keçirmək hormon balansına təsir edə bilər. Bu isə dolayısı ilə yumurtalıq fəaliyyətini poza bilər.
• Aybaşı nizamsızlığı: Psixoloji və emosional gərginlik aybaşı dövrlərində nizamsızlığa səbəb ola bilər. Ancaq bu vəziyyətin səbəbi cinsi həyatın olmaması deyil, stres və hormonların təsiridir.
• Qadın reproduktiv sağlamlığı ilə bağlı yanlış inanclar: Bəzi insanlar inanır ki, cinsi həyat gec başladıqda “yumurtalıqlar köhnəlir”. Bu yanlış bir fikirdir. Yumurtalıqlar doğuşdan qadının bədənində olur və yumurtalı hüceyrələrin tükənməsi yaşla əlaqəlidir, cinsi həyatla deyil.

 

Gec yaşda cinsi həyata başlamağın üstünlükləri və riskləri

Üstünlüklər:

• Qadın öz bədənini daha yaxşı tanıyır, emosional və fiziki olaraq hazır olur.
• Həyat yoldaşı və münasibət seçimi daha yetkin düşüncələrlə edilir.
• Cinsi yolla keçən xəstəliklərdən qorunma ehtimalı artır, çünki daha ehtiyatlı yanaşma olur.

Risklər:

• İlk cinsi təcrübədə ağrı və qorxu halları daha çox rast gəlinə bilər.
• Sosial və ya daxili təzyiq səbəbilə cinsi həyat psixoloji gərginliklə müşayiət oluna bilər.
• Əgər cinsi həyata gec yaşda başlanılırsa və uşaq sahibi olmaq da təxirə salınırsa, bu, yumurtalıq ehtiyatı ilə bağlı problemlər yarada bilər. Bu isə birbaşa cinsi həyatla deyil, bioloji yaşla əlaqəlidir.

Yumurtalıq sağlamlığını qorumağın yolları

Əgər məqsəd yumurtalıqları qorumaqdırsa, cinsi həyatın başlanma vaxtından daha çox aşağıdakı faktorlar önəmlidir:

• Sağlam və balanslı qidalanma
• Stressdən uzaq durmaq
• Nizamlı ginekoloji müayinələr
• İnfeksiyalardan qorunma
• Hərəkətli həyat tərzi
• Zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq (siqaret, alkoqol və s.)

Uzman fikri: Ginekoloqlar nə deyir?

Ginekoloqların ortaq fikrinə görə, cinsi həyata başlama yaşı yumurtalıq sağlamlığı üçün həlledici deyil. Əsas məsələ qadının orqanizminin necə işləməsi, hormonların balansı və genetik meyllərdir.

Dr. Günay Sultanova (ginekoloq):

“Qadınlar arasında belə bir yanlış inanc yayılıb ki, guya 30 yaşdan sonra cinsi həyata başlamaq yumurtalıqları zədələyir. Əslində belə bir tibbi sübut yoxdur. Yumurtalıq funksiyası bioloji yaşla və hormonal mexanizmlərlə bağlıdır, cinsi fəaliyyətlə deyil.”

 

Gec yaşda başlayan cinsi həyat – psixoloji tərəfi

Unutmaq olmaz ki, cinsi həyat təkcə fiziki deyil, eyni zamanda emosional və psixoloji bağlanma deməkdir. Əgər qadın bu prosesə hazırdırsa və münasibət qarşılıqlı hörmətə əsaslanırsa, heç bir yaş “gec” sayılmaz.

Hansı hallarda həkimə müraciət edilməlidir?

Əgər siz:

• Uzun müddət aybaşı nizamsızlığı yaşayırsınızsa,
• Hamilə qalmaqda çətinlik çəkirsinizsə,
• Yumurtalıq kistləri və ya endometrioz diaqnozu almısınızsa,
• Cinsi münasibət zamanı ağrılar və ya psixoloji narahatlıq hiss edirsinizsə,

…mütləq ginekoloq və ya endokrinoloqa müraciət etməlisiniz. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə yumurtalıq sağlamlığının qorunmasında vacib rol oynayır.

 

Cinsi həyata gec başlamaq – yumurtalıqlara birbaşa zərər vermir. Bu, bioloji deyil, daha çox sosial və psixoloji bir məsələdir. Əsas olan qadının özünü fiziki və emosional olaraq hazır hiss etməsidir. Yumurtalıq sağlamlığını qorumaq üçün düzgün həyat tərzi və mütəmadi tibbi yoxlamalar daha böyük əhəmiyyət daşıyır.

 

Avaskulyar Nekroz nədir? Səbəbləri, simptomları və müalicə üsulları

Avaskulyar nekroz – sümükləri qidalandıran qan axınının pozulması nəticəsində sümük toxumasının ölməsi ilə nəticələnən ciddi bir ortopedik vəziyyətdir. Bu xəstəlik həm sümük strukturlarına, həm də hərəkət sisteminə uzunmüddətli təsir göstərir. Xəstəlik vaxtında diaqnoz və düzgün müalicə edilməzsə, oynaqlarda deformasiyalara və hərəkət məhdudiyyətinə səbəb ola bilər. Bu yazımızda avaskulyar nekrozun nə olduğunu, əlamətlərini, səbəblərini, diaqnostika və müalicə üsullarını, eləcə də qorunma yollarını geniş şəkildə izah edəcəyik.

 

Avaskulyar Nekroz nədir?

Avaskulyar nekroz (AVN), həmçinin osteonekroz və ya aseptik nekroz adları ilə də tanınır. Bu xəstəlik zamanı sümüyü qidalandıran qan dövranı dayanır və nəticədə həmin sümük sahəsində hüceyrələr ölməyə başlayır. Hüceyrələrin ölümü sümüklərin zəifləməsinə, çökməsinə və oynaq səthlərinin deformasiyasına gətirib çıxarır.

Ən çox təsirə məruz qalan bölgələr:

• Bud sümüyünün başı (femur başı) – ən yayğın forması
• Diz oynağı
• Çiyin və bilək
• Topuq və ayaq

 

Avaskulyar Nekrozun əsas səbəbləri

Avaskulyar nekrozun yaranmasına bir neçə fərqli amil səbəb ola bilər. Bəzən bu səbəblər birbaşa, bəzən isə dolayı yolla sümük qanlanmasına təsir göstərir.

1. Travmalar

• Sümük sınıqları və oynaq çıxıqları qan damarlarını zədələyərək qan axınının pozulmasına səbəb ola bilər.

2. Uzunmüddətli steroid istifadəsi

• Xüsusilə prednizolon və digər kortikosteroidlər uzun müddət istifadə edildikdə, yağ parçalarının damarları tıxaması nəticəsində AVN inkişaf edə bilər.

3. Alkoqol istifadəsi

• Həddindən artıq spirtli içki qəbul etmək qan damarlarını daraldır və sümük hüceyrələrinin oksigen almasına mane olur.

4. Qan xəstəlikləri

• Orak hüceyrəli anemiya, trombofiliya kimi qan xəstəlikləri qan axınına maneə törədə bilər.

5. Autoimmun və metabolik xəstəliklər

• Lupus, Cushing sindromu, diabet və hiperlipidemiya kimi xəstəliklər riski artırır.

6. İdiopatik hallarda

• Bəzi hallarda səbəb tam müəyyən edilə bilmir. Bu hallara idiopatik avaskulyar nekroz deyilir.

 

Əlamətləri nələrdir?

Avaskulyar nekroz ilkin mərhələlərdə heç bir simptom verməyə bilər. Xəstəlik irəlilədikcə isə aşağıdakı əlamətlər müşahidə olunur:

• Ağrı hissi – Xüsusilə hərəkət zamanı, sonralar isə istirahət zamanı da davam edir.
• Hərəkət məhdudiyyəti – Oynaqlarda sərtlik və elastikliyin itməsi.
• Topallama – Bud sümüyünün zədələnməsi halında.
• Sümüklərdə zəiflik və təzyiqə qarşı həssaslıq.

 

Diaqnostika necə aparılır?

Avaskulyar nekrozun erkən mərhələdə aşkarlanması üçün doğru diaqnostika vacibdir. Həkim əvvəlcə pasiyentin şikayətlərini dinləyir, sonra isə fiziki müayinə və görüntüləmə üsullarından istifadə edir:

1. Rentgen

• Əgər xəstəlik irəliləmişsə, sümükdə çökmə və deformasiya görünə bilər.

2. MRT (Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası)

• Erkən mərhələdə sümükdəki dəyişiklikləri aşkar etmək üçün ən həssas üsuldur.

3. CT (Kompüter Tomoqrafiyası)

• Sümük strukturlarını detallı şəkildə görmək üçün istifadə olunur.

4. Qan analizləri

• Qan xəstəlikləri və iltihabi proseslərin olub-olmadığını göstərir.

Müalicə üsulları

Müalicə seçimi xəstəliyin mərhələsinə, pasiyentin yaşına və ümumi sağlamlıq vəziyyətinə əsasən təyin olunur.

1. Konservativ müalicə (ilk mərhələlərdə)

• Ağrıkəsicilər və iltihabəleyhinə dərmanlar
• Fiziki hərəkətlərin məhdudlaşdırılması (əsasən yük altında olan oynaqlar)
• Fizioterapiya

2. Medikamentoz müalicə

• Antikoaqulyantlar – qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün
• Lipidazaltıcı dərmanlar – damarların tıxanmasının qarşısını almaq üçün
• Osteoprotektorlar – sümük toxumasını möhkəmləndirmək üçün

3. Cərrahi müdaxilə

• Core decompression – sümük içində təzyiqi azaltmaq üçün deşik açılır
• Sümük transplantasiyası
• Oynağın dəyişdirilməsi (endoprotez) – xüsusilə bud oynağı üçün

 

Avaskulyar Nekrozdən necə qorunmaq olar?

Baxmayaraq ki, bəzi hallarda AVN-nin qarşısını almaq mümkün olmur, lakin müəyyən profilaktik tədbirlər faydalı ola bilər:

• Kortikosteroidlərdən uzunmüddətli istifadə edirsinizsə, həkim nəzarətində olun
• Alkoqoldan uzaq durun və sağlam həyat tərzi sürün
• Travma və zədələnmələrdən qorunun
• Qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün fiziki aktivliyi artırın
• Xroniki xəstəliklərinizi düzgün idarə edin

 

Avaskulyar nekroz vaxtında aşkarlandıqda və müalicə edildikdə xəstənin həyat keyfiyyəti qoruna bilər. Əgər davamlı oynaq ağrınız varsa, hərəkət zamanı narahatlıq hiss edirsinizsə və ya əvvəllər travma keçirmisinizsə, mütləq ortoped və ya travmatoloq həkimə müraciət edin. Erkən müdaxilə sümüklərinizin və oynaqlarınızın sağlamlığını qorumaq üçün ən vacib addımdır.

Gizli xəstəliklərə şans verməyin!

(İnstrumental müayinələr İcbari Tibbi Sığorta ilə tamam ödənişsizdir)

Müasir həyatın tələskənliyi, stressi və qeyri-sağlam qidalanma vərdişləri bir çox xəstəliklərin səssizcə inkişaf etməsinə səbəb olur. Bəzi xəstəliklər heç bir simptom vermədən bədəndə irəliləyir və yalnız gec mərhələdə aşkarlanır. Məhz bu səbəbdən profilaktik müayinələr, xüsusilə də instrumental müayinələr, insan sağlamlığının qorunmasında əvəzolunmaz rol oynayır.

Bugünkü müjdəli xəbər isə budur: İcbari Tibbi Sığorta sistemi çərçivəsində bir çox instrumental müayinələr tamamilə ödənişsiz şəkildə təqdim olunur! Bəs bu nə deməkdir? Kimlər faydalana bilər? Hansı müayinələr daxildir və bu xidmətlər harada göstərilir? Bu sualların hər birinə cavab veririk.

Niyə gizli xəstəliklər təhlükəlidir?

Gizli xəstəliklər dedikdə başlanğıc mərhələdə heç bir əlamət verməyən, lakin zamanla ciddi fəsadlara səbəb ola bilən sağlamlıq problemləri nəzərdə tutulur. Məsələn:

• Yüksək qan təzyiqi (hipertoniya)
• İnsulin müqaviməti və ilkin diabet
• Qaraciyər piylənməsi
• Xroniki böyrək xəstəlikləri
• Onkoloji dəyişikliklər (erkən mərhələli şişlər)
• Osteoporoz (sümük əriməsi)

Bu xəstəliklərin ortaq xüsusiyyəti – ilk mərhələdə sakit və əlamətsiz keçməsidir. Xəstə yalnız ciddi mərhələyə çatdıqda ağrı və diskomfort hiss edir. Lakin müntəzəm müayinələr bu problemləri vaxtında aşkar edərək, müalicəni erkən başlamağa imkan verir.

 

İnstrumental müayinə nədir?

İnstrumental müayinə, bədənin daxilindəki orqan və sistemlərin quruluşunu və fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan texniki cihazlarla aparılan diaqnostik prosedurlardır. Bu müayinələr sadə qan analizlərindən fərqli olaraq vizual və funksional məlumatlar təqdim edir.

Ən çox tətbiq olunan instrumental müayinələr:

• USM (ultrasəs müayinəsi) – qaraciyər, böyrəklər, qalxanabənzər vəzin yoxlanılması
• EKQ (elektrokardioqramma) – ürək ritminin və funksiyasının qiymətləndirilməsi
• Rəqəmsal rentgen – ağciyər və skelet sistemi müayinəsi
• Endoskopiya – mədə və bağırsaqların görüntülənməsi
• KT və MRT – beyin, onurğa və digər mürəkkəb strukturların qiymətləndirilməsi

 

İcbari Tibbi Sığorta ilə hansı xidmətlər ödənişsizdir?

Azərbaycanda İcbari Tibbi Sığorta Agentliyi (İTSA) tərəfindən təsdiqlənmiş Xidmətlər Zərfi çərçivəsində bir çox instrumental müayinələr artıq tam ödənişsiz şəkildə göstərilir. Bu müayinələrə aşağıdakılar daxildir:

• Qarın boşluğu orqanlarının ultrasəs müayinəsi
• Qalxanabənzər vəzin USM-i
• Kiçik çanaq orqanlarının USM-i (qadınlarda və kişilərdə)
• Elektrokardioqrafiya (EKQ)
• Döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası
• Endoskopik müayinələr (gastroskopiya, kolonoskopiya – həkim göstərişi ilə)
• Həkim göndərişi ilə MRT və KT müayinələri

Vacib qeyd: Bu müayinələrin pulsuz aparılması üçün həkim tərəfindən rəsmi göndəriş verilməlidir. Göndərişsiz müraciətlər İcbari Sığortaya daxil deyil.

 

Kimlər bu xidmətlərdən istifadə edə bilər?

• Rəsmi qeydiyyatda olan Azərbaycan vətəndaşları
• İcbari Tibbi Sığorta sisteminə daxil olan şəxslər (yəni əmək müqaviləsi ilə işləyənlər və ya sistemə qoşulmuş digər şəxslər)
• Hər hansı bir ailə sağlamlıq mərkəzinə (Ailə həkimi sisteminə) qeydiyyatdan keçmiş olanlar

Əgər siz də bu şərtlərə uyğun gəlirsinizsə, sadəcə yaşadığınız bölgədəki Poliklinika, Ailə Sağlamlıq Mərkəzi və ya rayon mərkəzi xəstəxanasına müraciət edərək pulsuz xidmətlərdən faydalana bilərsiniz.

 

İnstrumental müayinələr nə üçün mütəmadi aparılmalıdır?

Profilaktik olaraq ildə bir dəfə instrumental müayinələrdən keçmək:

• Gizli və erkən mərhələli xəstəliklərin vaxtında aşkarlanmasına kömək edir
• Ciddi xəstəliklərin qarşısını almağa şərait yaradır
• Orqanizmin ümumi vəziyyəti barədə aydın təsəvvür yaradır
• Qəfil vəziyyətlərin (infarkt, insult, şişlər) qarşısını alır
• Müalicənin daha ucuz, qısa və effektiv olmasını təmin edir

 

İnsanlar niyə müayinədən çəkinir?

Bir çox insanlar bu tip müayinələri:

• “Əlamət hiss etmirəmsə, ehtiyac yoxdur” düşüncəsi ilə əhəmiyyətsiz hesab edir
• Müayinələrin baha olması səbəbilə təxirə salır
• Gediş-gəliş və vaxt itkisi kimi səbəblərlə təxirə salır

Lakin İcbari Tibbi Sığorta ilə bu maneələrin heç biri artıq qüvvədə deyil. Müayinələr həm ödənişsiz, həm də vətəndaşa yaxın mərkəzlərdə aparılır.

 

Necə başlamaq olar?

1. Yaşadığınız yer üzrə Ailə Sağlamlıq Mərkəzinə müraciət edin
2. Müvafiq həkimlə ilkin konsultasiya keçin
3. Həkim göstərişi ilə instrumental müayinələr üçün göndəriş alın
4. Göstərilən tarixdə qeyd olunan tibb müəssisəsində müayinədən keçin
5. Nəticələrinizi həkiminizlə dəyərləndirin və ehtiyac varsa müalicəyə başlayın

 

Sağlam həyat tərzinin təməli vaxtında qoyulmuş diaqnostika və profilaktikadır. Gizli xəstəliklərə şans verməmək üçün instrumental müayinələrdən mütəmadi olaraq keçmək vacibdir. Xoşbəxtlikdən, artıq bu xidmətlər İcbari Tibbi Sığorta çərçivəsində tamamilə ödənişsiz şəkildə təqdim olunur. Öz sağlamlığınızı təxirə salmayın – vaxtında müayinə, sağlam gələcəyin açarıdır!