Avaskulyar Nekroz nədir? Səbəbləri, simptomları və müalicə üsulları
Avaskulyar nekroz – sümükləri qidalandıran qan axınının pozulması nəticəsində sümük toxumasının ölməsi ilə nəticələnən ciddi bir ortopedik vəziyyətdir. Bu xəstəlik həm sümük strukturlarına, həm də hərəkət sisteminə uzunmüddətli təsir göstərir. Xəstəlik vaxtında diaqnoz və düzgün müalicə edilməzsə, oynaqlarda deformasiyalara və hərəkət məhdudiyyətinə səbəb ola bilər. Bu yazımızda avaskulyar nekrozun nə olduğunu, əlamətlərini, səbəblərini, diaqnostika və müalicə üsullarını, eləcə də qorunma yollarını geniş şəkildə izah edəcəyik.
Avaskulyar Nekroz nədir?
Avaskulyar nekroz (AVN), həmçinin osteonekroz və ya aseptik nekroz adları ilə də tanınır. Bu xəstəlik zamanı sümüyü qidalandıran qan dövranı dayanır və nəticədə həmin sümük sahəsində hüceyrələr ölməyə başlayır. Hüceyrələrin ölümü sümüklərin zəifləməsinə, çökməsinə və oynaq səthlərinin deformasiyasına gətirib çıxarır.
Ən çox təsirə məruz qalan bölgələr:
- Bud sümüyünün başı (femur başı) – ən yayğın forması
- Diz oynağı
- Çiyin və bilək
- Topuq və ayaq
Avaskulyar Nekrozun əsas səbəbləri
Avaskulyar nekrozun yaranmasına bir neçə fərqli amil səbəb ola bilər. Bəzən bu səbəblər birbaşa, bəzən isə dolayı yolla sümük qanlanmasına təsir göstərir.
- Travmalar
- Sümük sınıqları və oynaq çıxıqları qan damarlarını zədələyərək qan axınının pozulmasına səbəb ola bilər.
- Uzunmüddətli steroid istifadəsi
- Xüsusilə prednizolon və digər kortikosteroidlər uzun müddət istifadə edildikdə, yağ parçalarının damarları tıxaması nəticəsində AVN inkişaf edə bilər.
- Alkoqol istifadəsi
- Həddindən artıq spirtli içki qəbul etmək qan damarlarını daraldır və sümük hüceyrələrinin oksigen almasına mane olur.
- Qan xəstəlikləri
- Orak hüceyrəli anemiya, trombofiliya kimi qan xəstəlikləri qan axınına maneə törədə bilər.
- Autoimmun və metabolik xəstəliklər
- Lupus, Cushing sindromu, diabet və hiperlipidemiya kimi xəstəliklər riski artırır.
- İdiopatik hallarda
- Bəzi hallarda səbəb tam müəyyən edilə bilmir. Bu hallara idiopatik avaskulyar nekroz deyilir.
Əlamətləri nələrdir?
Avaskulyar nekroz ilkin mərhələlərdə heç bir simptom verməyə bilər. Xəstəlik irəlilədikcə isə aşağıdakı əlamətlər müşahidə olunur:
- Ağrı hissi – Xüsusilə hərəkət zamanı, sonralar isə istirahət zamanı da davam edir.
- Hərəkət məhdudiyyəti – Oynaqlarda sərtlik və elastikliyin itməsi.
- Topallama – Bud sümüyünün zədələnməsi halında.
- Sümüklərdə zəiflik və təzyiqə qarşı həssaslıq.
Diaqnostika necə aparılır?
Avaskulyar nekrozun erkən mərhələdə aşkarlanması üçün doğru diaqnostika vacibdir. Həkim əvvəlcə pasiyentin şikayətlərini dinləyir, sonra isə fiziki müayinə və görüntüləmə üsullarından istifadə edir:
- Rentgen
- Əgər xəstəlik irəliləmişsə, sümükdə çökmə və deformasiya görünə bilər.
- MRT (Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası)
- Erkən mərhələdə sümükdəki dəyişiklikləri aşkar etmək üçün ən həssas üsuldur.
- CT (Kompüter Tomoqrafiyası)
- Sümük strukturlarını detallı şəkildə görmək üçün istifadə olunur.
- Qan analizləri
- Qan xəstəlikləri və iltihabi proseslərin olub-olmadığını göstərir.
Müalicə üsulları
Müalicə seçimi xəstəliyin mərhələsinə, pasiyentin yaşına və ümumi sağlamlıq vəziyyətinə əsasən təyin olunur.
- Konservativ müalicə (ilk mərhələlərdə)
- Ağrıkəsicilər və iltihabəleyhinə dərmanlar
- Fiziki hərəkətlərin məhdudlaşdırılması (əsasən yük altında olan oynaqlar)
- Fizioterapiya
- Medikamentoz müalicə
- Antikoaqulyantlar – qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün
- Lipidazaltıcı dərmanlar – damarların tıxanmasının qarşısını almaq üçün
- Osteoprotektorlar – sümük toxumasını möhkəmləndirmək üçün
- Cərrahi müdaxilə
- Core decompression – sümük içində təzyiqi azaltmaq üçün deşik açılır
- Sümük transplantasiyası
- Oynağın dəyişdirilməsi (endoprotez) – xüsusilə bud oynağı üçün
Avaskulyar Nekrozdən necə qorunmaq olar?
Baxmayaraq ki, bəzi hallarda AVN-nin qarşısını almaq mümkün olmur, lakin müəyyən profilaktik tədbirlər faydalı ola bilər:
- Kortikosteroidlərdən uzunmüddətli istifadə edirsinizsə, həkim nəzarətində olun
- Alkoqoldan uzaq durun və sağlam həyat tərzi sürün
- Travma və zədələnmələrdən qorunun
- Qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün fiziki aktivliyi artırın
- Xroniki xəstəliklərinizi düzgün idarə edin
Avaskulyar nekroz vaxtında aşkarlandıqda və müalicə edildikdə xəstənin həyat keyfiyyəti qoruna bilər. Əgər davamlı oynaq ağrınız varsa, hərəkət zamanı narahatlıq hiss edirsinizsə və ya əvvəllər travma keçirmisinizsə, mütləq ortoped və ya travmatoloq həkimə müraciət edin. Erkən müdaxilə sümüklərinizin və oynaqlarınızın sağlamlığını qorumaq üçün ən vacib addımdır.