Yeniliklər

Bloq

No more posts

11-1200x628.png

Daim yorğunluq, ac olma hissi, beldə yağlanma?

Gün ərzində tez-tez yorğunluq hiss edirsiniz? Səhər yeməyi etdikdən bir saat sonra belə ac hissi sizi tərk etmir? Beldə və qarın nahiyəsində yağlanma müşahidə edirsinizsə, bu sadəcə stress və ya pis qidalanma deyil, insulin dirəncinin (insulin müqavimətinin) xəbərçisi ola bilər. Bu məqalədə insulin dirənci nədir, hansı simptomlarla özünü büruzə verir, hansı fəsadlara yol açır və müalicəsi necə aparılır – bütün suallara cavab tapacaqsınız.

 

İnsulin dirənci nədir?

İnsulin dirənci – orqanizmin hüceyrələrinin insulin hormonuna qarşı həssaslığını itirməsi vəziyyətidir. Normal şəraitdə insulin hormonu qanda olan şəkəri (qlükozanı) hüceyrələrə daşıyaraq enerji üçün istifadə olunmasına imkan verir. Lakin insulin dirənci olan şəxslərdə bu proses pozulur – qlükoza hüceyrələrə daxil ola bilmir və qanda şəkər miqdarı artır. Bədən bu vəziyyəti kompensasiya etmək üçün daha çox insulin ifraz edir. Bu da hiperinsulinemiya (qanda insulin səviyyəsinin artması) ilə nəticələnir.

 

İnsulin dirəncinin əsas simptomları

İnsulin dirənci tədricən inkişaf edir və bir çox insan bu vəziyyəti uzun müddət hiss etmir. Lakin bəzi ümumi əlamətlər var ki, bu problemə işarə edə bilər:

  1. Daim yorğunluq və halsızlıq
    Hüceyrələr enerji qəbul edə bilmədikcə bədəndə enerji çatışmazlığı yaranır.
  2. Tez-tez ac olma və şirin yeməyə istək
    Xüsusilə karbonhidratlara (şokolad, şirin çörək, şirniyyat) qarşı həddən artıq meyl olur.
  3. Beldə və qarın nahiyəsində yağlanma
    İnsulin dirənci bədənin xüsusilə qarın bölgəsində yağ toplamasına səbəb olur.
  4. Axşam yeməyindən sonra yuxululuq hissi
    Qanda şəkər və insulin səviyyəsinin ani qalxıb-enməsi nəticəsində baş verir.
  5. Konsentrasiya çətinliyi və unutqanlıq
    Beynin də enerji ehtiyacı qlükoza ilə təmin olunur. Hüceyrələrin qlükoza ala bilməməsi zehni yorğunluq yaradır.
  6. Aybaşı pozuntuları və sonsuzluq problemi (xanımlarda)
    İnsulin dirənci polikistik over sindromu (PCOS) ilə əlaqəlidir.
  7. Dəri dəyişiklikləri – tünd rəngli, qalınlaşmış dəri qatları, xüsusilə boyun, qoltuqaltı və qasıq nahiyələrində.

 

İnsulin dirəncinin səbəbləri

İnsulin dirənci bir neçə faktorun təsiri ilə inkişaf edə bilər:

  • Yanlış qidalanma – fast food, şəkərli içkilər, yüksək glisemik indeksli qidalar
  • Hərəkətsizlik – oturaq həyat tərzi
  • Stress – kortizol hormonunun artması insulinə qarşı müqaviməti gücləndirə bilər
  • Genetik meyl – ailədə tip 2 şəkərli diabet olanlarda risk daha yüksəkdir
  • Yuxu pozuntuları – az və keyfiyyətsiz yuxu maddələr mübadiləsinə təsir edir
  • Həddindən artıq çəki – xüsusilə qarın bölgəsində piylənmə risk faktorudur

İnsulin dirənci necə diaqnoz qoyulur?

İnsulin dirəncinin diaqnozu üçün həkim tərəfindən aşağıdakı analizlər təyin oluna bilər:

  • Aç qarına qlükozainsulin səviyyəsi
  • HOMA-IR göstəricisi (insulin dirəncini hesablamaq üçün istifadə olunur)
  • Qlükoza tolerantlıq testi (OGTT)
  • HbA1c (son 3 ayın qlükoza səviyyəsini göstərir)

 

İnsulin dirəncinin fəsadları

Əgər vaxtında diaqnoz qoyulmaz və tədbir görülməzsə, insulin dirənci aşağıdakı ciddi xəstəliklərə yol aça bilər:

  • Tip 2 şəkərli diabet
  • Ürək-damar xəstəlikləri
  • Hipertoniya
  • Qaraciyər piylənməsi (yağlı qaraciyər)
  • İnfertillik (sonsuzluq)
  • Polikistik Over Sindromu (PCOS)
  • Yuxu apnesi

 

İnsulin dirəncini necə müalicə etmək olar?

Xoşbəxtlikdən insulin dirənci düzgün həyat tərzi dəyişikliyi ilə nəzarət altına alına və hətta tamamilə geri çevrilə bilər. Aşağıdakı addımlar müalicədə əsas rol oynayır:

  1. Sağlam qidalanma
  • Aşağı glisemik indeksli qidalar seçin: yulaf, bulqur, qarabaşaq, kəpəkli məhsullar
  • Şəkər və un məmulatlarından uzaq durun
  • Daha çox tərəvəz, yağsız protein və sağlam yağlar (zeytun yağı, avokado, qoz) qəbul edin
  • Gün ərzində 3 əsas və 1-2 ara öyünlə balanslı qidalanın
  1. Fiziki aktivlik
  • Həftədə ən az 150 dəqiqə orta intensivlikli idman (məsələn, sürətli yerimə)
  • Əzələ inkişaf etdirici məşqlər – çünki əzələlər insulinə daha həssasdır
  1. Yuxu rejiminə diqqət
  • Gündə ən az 7-8 saat keyfiyyətli yuxu
  1. Stressin azaldılması
  • Meditasiya, nəfəs məşqləri, təbiətdə vaxt keçirmək kimi metodlarla stress idarə olunmalıdır
  1. Həkim nəzarəti ilə dərman müalicəsi
  • Bəzi hallarda həkimlər metformin kimi insulin həssaslaşdırıcı preparatlar təyin edə bilər

 

Kimlər risk altındadır?

  • Artıq çəkisi olanlar
  • Oturaq həyat tərzi keçirənlər
  • 40 yaşdan yuxarı olanlar
  • PCOS diaqnozu qoyulmuş qadınlar
  • Tip 2 diabet xəstələri olan ailələr

 

Daimi yorğunluq, aclıq hissi və beldə yağlanma – sadə həyat tərzi problemi kimi görünsə də, bəzən ciddi hormon pozuntularınıninsulin dirəncinin xəbərçisi ola bilər. Vaxtında atılan doğru addımlar sayəsində bu vəziyyətin qarşısını almaq və sağlam, enerjili bir həyata qovuşmaq mümkündür.

Əgər siz də bu simptomlardan əziyyət çəkirsinizsə, qida rejiminizə, həyat tərzinizə və bədəninizin siqnallarına ciddi yanaşmağın vaxtıdır

 


14-1200x628.png

HPV, yəni İnsan Papilloma Virusu, dünya üzrə ən çox yayılan cinsi yolla keçən viruslardan biridir. HPV infeksiyası müxtəlif növ dəri və selikli qişa dəyişikliklərinə səbəb olur, bəzi hallarda isə uşaqlıq boynu xərçəngi və digər onkoloji xəstəliklərə yol aça bilir. HPV haqqında geniş məlumat almaq, bu virusun necə yayıldığını, necə qorunmaq lazım olduğunu və müalicə yollarını öyrənmək, hər bir insanın sağlamlıq baxımından vacib bilikləri arasında olmalıdır.

HPV nədir?

HPV (Human Papillomavirus) — insan orqanizminin dərisinə və selikli qişalarına təsir edən çoxsaylı virus növlərinin ümumi adıdır. Elmə məlum olan 200-dən çox HPV növü vardır və bunların təxminən 40-a qədəri cinsi yollarla yayılaraq genital bölgəyə təsir edir. Bəzi HPV tipləri sadəcə zərərsiz ziyillərə, digərləri isə xərçəngə səbəb ola biləcək hüceyrə dəyişikliklərinə səbəb olur.

HPV necə yayılır?

HPV əsasən cinsi əlaqə (vaginal, oral və anal) zamanı yoluxur. Bununla yanaşı, virus dəri-dəri təması ilə də ötürülə bilər. Cinsi aktiv olan insanların böyük əksəriyyəti ömürlərinin hansısa dövründə HPV ilə qarşılaşır. Bəzən infeksiya heç bir simptom vermədən keçir və orqanizm tərəfindən təbii şəkildə yox edilir.

HPV-nin yayılma yolları:

  • Vaginal və anal əlaqə
  • Oral seks
  • Genital bölgənin dərisi ilə təmas
  • HPV-yə yoluxmuş şəxslə birgə istifadə olunan əşyalar (nadir hallarda)
  • Anadan körpəyə doğum zamanı (çox nadir hallarda)

 

HPV simptomları nələrdir?

HPV infeksiyası çox zaman gizli şəkildə keçir və xəstə heç bir əlamət hiss etmir. Ancaq bəzi hallarda aşağıdakı simptomlar meydana çıxa bilər:

  • Genital bölgədə, anus ətrafında və ya ağızda ziyillər
  • Qadınlarda uşaqlıq boynunda hüceyrə dəyişiklikləri (yalnız testlər nəticəsində aşkarlanır)
  • Bəzi nadir tiplər baş, boyun, boğaz və anus xərçəngləri ilə əlaqələndirilir

Simptomsuz keçən hallarda belə, daşıyıcı olan şəxs virusu başqasına ötürə bilər.

HPV növləri və onların təsiri

HPV-nin fərqli növləri fərqli sağlamlıq nəticələrinə səbəb olur. Onlar iki əsas qrupa bölünür:

  1. Aşağı riskli HPV tipləri

Bu növlər adətən ziyillərə (papillomlara) səbəb olur və xərçəng riski daşımır. Məsələn, HPV 6 və 11 genital ziyillərin 90%-nə səbəb olur.

  1. Yüksək riskli HPV tipləri

Bu növlər xərçəngə səbəb ola biləcək hüceyrə dəyişikliklərinə yol açır. Ən təhlükəli tiplər:

  • HPV 16 və 18: uşaqlıq boynu xərçənginin 70%-dən çoxuna səbəb olur
  • Digər təhlükəli tiplər: HPV 31, 33, 45, 52 və s.

 

HPV və xərçəng arasında əlaqə

HPV ilə xüsusilə qadınlarda uşaqlıq boynu xərçəngi arasında birbaşa əlaqə var. Virus hüceyrələrdə genetik dəyişikliklərə səbəb olaraq xərçəngin inkişafına zəmin yaradır. HPV həmçinin aşağıdakı xərçəng növləri ilə də əlaqələndirilir:

  • Uşaqlıq boynu xərçəngi
  • Anus xərçəngi
  • Ağız boşluğu və boğaz xərçəngi
  • Cinsiyyət orqanları xərçəngi (penis, vulva, vagina)

 

HPV-nin aşkarlanması: Diaqnostika necə aparılır?

HPV infeksiyası, xüsusilə də yüksək riskli tiplər, müntəzəm tibbi yoxlamalar zamanı aşkarlana bilər. Aşağıdakı üsullar geniş istifadə olunur:

  • Pap smear (Pap testi) – uşaqlıq boynunda hüceyrə dəyişikliklərini göstərir
  • HPV testi – virusun genetik materialını (DNA) müəyyən edir
  • Kolposkopiya – uşaqlıq boynunun mikroskopik müayinəsidir

Qadınlara 21 yaşdan etibarən müntəzəm Pap smear testləri tövsiyə olunur.

 

HPV infeksiyasının qarşısını alma yolları

HPV-nin qarşısını almaq mümkündür və bunun üçün bir neçə effektiv metod var:

  1. HPV vaksini

HPV-yə qarşı təhlükəsiz və effektiv peyvəndlər mövcuddur. Gardasil 9 ən geniş yayılmış peyvənddir və 9 növə qədər HPV-yə qarşı qoruyur. Vaksinasiya 9–26 yaş arası qız və oğlanlara tövsiyə olunur. Ən ideal dövr – cinsi aktivlik başlamamış yaş dövrüdür.

  1. Prezervativ istifadəsi

Cinsi əlaqə zamanı prezervativdən istifadə HPV infeksiyasının ötürülmə riskini azalda bilər, lakin tam qoruma təmin etmir, çünki virus dəridə də yerləşə bilər.

  1. Müntəzəm tibbi müayinələr

Xüsusilə qadınlar üçün Pap testləri və HPV testləri xərçəngin erkən aşkarlanması baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.

 

HPV müalicə olunurmu?

HPV infeksiyasının birbaşa dərmanı yoxdur, lakin orqanizm çox vaxt infeksiyanı özü təmizləyə bilir. Müalicə əsasən HPV-nin səbəb olduğu problemlərin aradan qaldırılmasına yönəlir:

  • Genital ziyillər: krioterapiya (dondurma), lazer, kimyəvi maddələrlə çıxarılma
  • Anormal hüceyrələr: kolposkopiya sonrası çıxarılma və ya lazer terapiyası
  • Xərçəng riski olan hüceyrə dəyişiklikləri: erkən mərhələdə cərrahi müdaxilə

HPV haqqında miflər və reallıqlar

Mif: HPV yalnız qadınlara təsir edir

Reallıq: HPV həm kişilərdə, həm də qadınlarda ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər.

Mif: HPV yalnız cinsi əlaqə ilə yoluxur

Reallıq: HPV bəzən dəri təması ilə də keçə bilər.

Mif: HPV olan insanlarda mütləq xərçəng inkişaf edəcək

Reallıq: Çox vaxt virus heç bir problem yaratmadan orqanizmdən çıxır. Ancaq risk yüksək olduğundan mütəmadi nəzarət vacibdir.

 

HPV – İnsan Papilloma Virusu, cinsi yolla keçən ən geniş yayılmış viruslardan biridir və həm kişilərdə, həm də qadınlarda genital ziyillərdən tutmuş ciddi xərçəng növlərinə qədər müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xoşbəxtlikdən, HPV-nin qarşısını almaq və təsirlərini minimuma endirmək üçün effektiv yollar mövcuddur: vaksinasiya, qoruyucu tədbirlər və müntəzəm müayinələr.

Sağlam qalmaq üçün məlumatlı olmaq və düzgün qərarlar qəbul etmək əsasdır.

 

 


13-1200x628.png

HbA1c testi nədir? Şəkər xəstəliyinin diaqnoz və nəzarətində həyati əhəmiyyət daşıyan qan analizi

HbA1c testi, şəkər xəstəliyinin (diabetin) diaqnozu və uzunmüddətli nəzarəti üçün istifadə olunan, tibbi cəhətdən ən önəmli qan testlərindən biridir. Bu analiz həm I tip, həm də II tip diabetli xəstələrin qanda qlükoza səviyyəsinin son 2-3 ayda necə dəyişdiyini göstərir. Ən sadə dillə desək, bu test sizin “şəkər yaddaşınızı” ölçür.

Bu məqalədə HbA1c testi ilə bağlı bütün suallara aydın cavab tapacaqsınız: testin nə olduğu, necə tətbiq olunduğu, hansı hallarda lazım olduğu, normal dəyərləri, yüksək və ya aşağı çıxmasının səbəbləri, müalicəyə necə yön verdiyi və daha çox.

 

HbA1c nə deməkdir?

HbA1c qısaltması, “Hemoglobin A1c” və ya “qlikozilləşmiş hemoglobin” ifadəsinin qısa formasıdır. Qanda şəkər (qlükoza) müəyyən səviyyədən artıq olduqda, bu şəkər hemoglobin adlı zülal molekuluna yapışır. Hemoglobin isə qırmızı qan hüceyrələrinin tərkibində olan və oksigeni daşıyan əsas zülaldır.

İnsan bədənində qırmızı qan hüceyrələrinin ömrü təxminən 120 gündür. Buna görə HbA1c testi son 2-3 ay ərzində qanda şəkərin ortalama səviyyəsini göstərir. Bu, gündəlik şəkər ölçmələrindən daha dəqiq və uzunmüddətli nəticə verir.

 

HbA1c testi nə üçün istifadə olunur?

HbA1c testi əsasən 3 məqsədlə tətbiq olunur:

  1. Diabetin diaqnozu – Yeni diabet xəstəliyi şübhəsi olduqda
  2. Diabetin nəzarətdə olub-olmadığını müəyyən etmək – Mövcud xəstələr üçün
  3. Prediabet vəziyyətini aşkar etmək – Yəni şəkər xəstəliyindən əvvəlki mərhələni

 

HbA1c testi necə aparılır?

Test çox sadə bir qan analizidir. Qan nümunəsi adətən damardan alınır və laboratoriyada analiz olunur. Nəticə bir neçə saat və ya 1 gün ərzində hazır olur.

Əvvəlcədən aclıq tələb olunmur, yəni HbA1c testi üçün ac qalmaq lazım deyil. Bu da testi digər şəkər analizlərinə nisbətən daha rahat edir.

HbA1c testinin normal göstəriciləri

HbA1c nəticəsi Təfsiri
4.0 – 5.6 % Normal səviyyə
5.7 – 6.4 % Prediabet (risk zonası)
6.5 % və yuxarı Diabet diaqnozu ehtimalı yüksəkdir

Qeyd: Bu göstəricilər böyüklər üçündür. Uşaqlarda, hamilələrdə və bəzi xəstəliklərdə fərqli yanaşmalar tətbiq oluna bilər.

 

HbA1c testi nəticəsi yüksək çıxarsa nə deməkdir?

Əgər HbA1c səviyyəniz 6.5% və ya daha yuxarıdırsa, bu, qanda şəkərin uzunmüddətli şəkildə yüksək olduğunu göstərir. Bu vəziyyət diabetin mövcudluğuna və ya nəzarət altında olmadığını işarə edə bilər.

Yüksək HbA1c nəticələri aşağıdakı hallarda rast gəlinə bilər:

  • Diabetin düzgün müalicə olunmaması
  • Düzgün olmayan qidalanma
  • Fiziki aktivliyin olmaması
  • Müalicəyə qarşı dözümsüzlük və ya uyğun olmayan dərman seçimi
  • Stress və hormonal dəyişikliklər

 

HbA1c aşağı çıxarsa nə deməkdir?

Çox aşağı HbA1c səviyyəsi (məsələn, 4%-dən az) bəzi hallarda hipoqlikemiya (qanda şəkərin həddindən artıq aşağı düşməsi) riskini göstərə bilər. Xüsusilə şəkər dərmanları və ya insulin istifadə edən xəstələrdə bu vəziyyət təhlükəli ola bilər.

 

HbA1c testi ilə gündəlik şəkər ölçümü arasında fərq nədir?

Gündəlik şəkər ölçümü HbA1c testi
Həmin anda qandakı şəkəri göstərir Son 2-3 ayın ortalama şəkər səviyyəsini göstərir
Aclıq və toxluq zamanı ölçülə bilər Aclıq tələb etmir
Gündəlik dəyişkənlikləri əks etdirir Uzunmüddətli nəzarət imkanı verir

HbA1c səviyyəsini aşağı salmaq üçün nə etmək olar?

Əgər test nəticəniz yüksək çıxıbsa, aşağıdakı addımları ataraq səviyyəni normaya salmaq mümkündür:

  1. Düzgün qidalanma rejimi tətbiq edin – Qlükozanı tənzimləyən az karbohidratlı və balanslı rasion
  2. Müntəzəm fiziki aktivliklə məşğul olun – Gündə 30 dəqiqə yürüyüş belə təsirlidir
  3. Həkim tərəfindən təyin olunan dərmanları vaxtında qəbul edin
  4. Stress idarəsini öyrənin – Çünki stress hormonları şəkər səviyyəsini artıra bilər
  5. Nizamlı olaraq şəkərinizi və HbA1c göstəricinizi ölçdürün

 

HbA1c testi kimlər üçün vacibdir?

Aşağıdakı şəxslərin mütəmadi olaraq HbA1c testi etdirməsi tövsiyə olunur:

  • Şəkər xəstələri (ən azı ildə 2-4 dəfə)
  • Şəkər risk qrupunda olanlar (ailə tarixçəsi olanlar, artıq çəkili şəxslər)
  • Hamiləlikdə gestasion diabet riski olan qadınlar
  • Prediabet diaqnozu olan şəxslər

 

Tez-tez verilən suallar

HbA1c testi üçün ac qalmaq lazımdır?
– Xeyr, bu test üçün ac qalmaq tələb olunmur.

HbA1c səviyyəsi yalnız diabetlə əlaqəlidirmi?
– Əsasən diabetlə əlaqəli olsa da, bəzi qan xəstəlikləri və böyrək problemləri də test nəticələrinə təsir edə bilər.

HbA1c testi hamiləlikdə tətbiq olunurmu?
– Bəli, amma hamilələr üçün bəzi hallarda əlavə testlər də tələb oluna bilər, çünki hamiləlik şəkəri fərqli şəkildə izlənilir.

 

HbA1c testi, diabetin diaqnoz və nəzarətində vazkeçilməz bir vasitədir. Bu test, gündəlik şəkər ölçmələrindən fərqli olaraq orqanizmin şəkər ilə olan uzunmüddətli münasibətini ortaya qoyur. Qanda şəkərin yüksək olması bir çox orqanı – göz, böyrək, sinir və ürəyi zədələyə bilər. Bu səbəbdən HbA1c göstəriciləri müntəzəm izlənməli və həkim tövsiyəsinə uyğun şəkildə idarə olunmalıdır.

Unutmayın: Vaxtında diaqnoz, düzgün qidalanma və aktiv həyat tərzi – sağlam gələcəyin əsas şərtləridir!

 


Copyright by AR Media & Texno Media 2024. All rights reserved.