HPV, yəni İnsan Papilloma Virusu, dünya üzrə ən çox yayılan cinsi yolla keçən viruslardan biridir. HPV infeksiyası müxtəlif növ dəri və selikli qişa dəyişikliklərinə səbəb olur, bəzi hallarda isə uşaqlıq boynu xərçəngi və digər onkoloji xəstəliklərə yol aça bilir. HPV haqqında geniş məlumat almaq, bu virusun necə yayıldığını, necə qorunmaq lazım olduğunu və müalicə yollarını öyrənmək, hər bir insanın sağlamlıq baxımından vacib bilikləri arasında olmalıdır.
HPV nədir?
HPV (Human Papillomavirus) — insan orqanizminin dərisinə və selikli qişalarına təsir edən çoxsaylı virus növlərinin ümumi adıdır. Elmə məlum olan 200-dən çox HPV növü vardır və bunların təxminən 40-a qədəri cinsi yollarla yayılaraq genital bölgəyə təsir edir. Bəzi HPV tipləri sadəcə zərərsiz ziyillərə, digərləri isə xərçəngə səbəb ola biləcək hüceyrə dəyişikliklərinə səbəb olur.
HPV necə yayılır?
HPV əsasən cinsi əlaqə (vaginal, oral və anal) zamanı yoluxur. Bununla yanaşı, virus dəri-dəri təması ilə də ötürülə bilər. Cinsi aktiv olan insanların böyük əksəriyyəti ömürlərinin hansısa dövründə HPV ilə qarşılaşır. Bəzən infeksiya heç bir simptom vermədən keçir və orqanizm tərəfindən təbii şəkildə yox edilir.
HPV-nin yayılma yolları:
- Vaginal və anal əlaqə
- Oral seks
- Genital bölgənin dərisi ilə təmas
- HPV-yə yoluxmuş şəxslə birgə istifadə olunan əşyalar (nadir hallarda)
- Anadan körpəyə doğum zamanı (çox nadir hallarda)
HPV simptomları nələrdir?
HPV infeksiyası çox zaman gizli şəkildə keçir və xəstə heç bir əlamət hiss etmir. Ancaq bəzi hallarda aşağıdakı simptomlar meydana çıxa bilər:
- Genital bölgədə, anus ətrafında və ya ağızda ziyillər
- Qadınlarda uşaqlıq boynunda hüceyrə dəyişiklikləri (yalnız testlər nəticəsində aşkarlanır)
- Bəzi nadir tiplər baş, boyun, boğaz və anus xərçəngləri ilə əlaqələndirilir
Simptomsuz keçən hallarda belə, daşıyıcı olan şəxs virusu başqasına ötürə bilər.
HPV növləri və onların təsiri
HPV-nin fərqli növləri fərqli sağlamlıq nəticələrinə səbəb olur. Onlar iki əsas qrupa bölünür:
- Aşağı riskli HPV tipləri
Bu növlər adətən ziyillərə (papillomlara) səbəb olur və xərçəng riski daşımır. Məsələn, HPV 6 və 11 genital ziyillərin 90%-nə səbəb olur.
- Yüksək riskli HPV tipləri
Bu növlər xərçəngə səbəb ola biləcək hüceyrə dəyişikliklərinə yol açır. Ən təhlükəli tiplər:
- HPV 16 və 18: uşaqlıq boynu xərçənginin 70%-dən çoxuna səbəb olur
- Digər təhlükəli tiplər: HPV 31, 33, 45, 52 və s.
HPV və xərçəng arasında əlaqə
HPV ilə xüsusilə qadınlarda uşaqlıq boynu xərçəngi arasında birbaşa əlaqə var. Virus hüceyrələrdə genetik dəyişikliklərə səbəb olaraq xərçəngin inkişafına zəmin yaradır. HPV həmçinin aşağıdakı xərçəng növləri ilə də əlaqələndirilir:
- Uşaqlıq boynu xərçəngi
- Anus xərçəngi
- Ağız boşluğu və boğaz xərçəngi
- Cinsiyyət orqanları xərçəngi (penis, vulva, vagina)
HPV-nin aşkarlanması: Diaqnostika necə aparılır?
HPV infeksiyası, xüsusilə də yüksək riskli tiplər, müntəzəm tibbi yoxlamalar zamanı aşkarlana bilər. Aşağıdakı üsullar geniş istifadə olunur:
- Pap smear (Pap testi) – uşaqlıq boynunda hüceyrə dəyişikliklərini göstərir
- HPV testi – virusun genetik materialını (DNA) müəyyən edir
- Kolposkopiya – uşaqlıq boynunun mikroskopik müayinəsidir
Qadınlara 21 yaşdan etibarən müntəzəm Pap smear testləri tövsiyə olunur.
HPV infeksiyasının qarşısını alma yolları
HPV-nin qarşısını almaq mümkündür və bunun üçün bir neçə effektiv metod var:
- HPV vaksini
HPV-yə qarşı təhlükəsiz və effektiv peyvəndlər mövcuddur. Gardasil 9 ən geniş yayılmış peyvənddir və 9 növə qədər HPV-yə qarşı qoruyur. Vaksinasiya 9–26 yaş arası qız və oğlanlara tövsiyə olunur. Ən ideal dövr – cinsi aktivlik başlamamış yaş dövrüdür.
- Prezervativ istifadəsi
Cinsi əlaqə zamanı prezervativdən istifadə HPV infeksiyasının ötürülmə riskini azalda bilər, lakin tam qoruma təmin etmir, çünki virus dəridə də yerləşə bilər.
- Müntəzəm tibbi müayinələr
Xüsusilə qadınlar üçün Pap testləri və HPV testləri xərçəngin erkən aşkarlanması baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.
HPV müalicə olunurmu?
HPV infeksiyasının birbaşa dərmanı yoxdur, lakin orqanizm çox vaxt infeksiyanı özü təmizləyə bilir. Müalicə əsasən HPV-nin səbəb olduğu problemlərin aradan qaldırılmasına yönəlir:
- Genital ziyillər: krioterapiya (dondurma), lazer, kimyəvi maddələrlə çıxarılma
- Anormal hüceyrələr: kolposkopiya sonrası çıxarılma və ya lazer terapiyası
- Xərçəng riski olan hüceyrə dəyişiklikləri: erkən mərhələdə cərrahi müdaxilə
HPV haqqında miflər və reallıqlar
Mif: HPV yalnız qadınlara təsir edir
Reallıq: HPV həm kişilərdə, həm də qadınlarda ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər.
Mif: HPV yalnız cinsi əlaqə ilə yoluxur
Reallıq: HPV bəzən dəri təması ilə də keçə bilər.
Mif: HPV olan insanlarda mütləq xərçəng inkişaf edəcək
Reallıq: Çox vaxt virus heç bir problem yaratmadan orqanizmdən çıxır. Ancaq risk yüksək olduğundan mütəmadi nəzarət vacibdir.
HPV – İnsan Papilloma Virusu, cinsi yolla keçən ən geniş yayılmış viruslardan biridir və həm kişilərdə, həm də qadınlarda genital ziyillərdən tutmuş ciddi xərçəng növlərinə qədər müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xoşbəxtlikdən, HPV-nin qarşısını almaq və təsirlərini minimuma endirmək üçün effektiv yollar mövcuddur: vaksinasiya, qoruyucu tədbirlər və müntəzəm müayinələr.
Sağlam qalmaq üçün məlumatlı olmaq və düzgün qərarlar qəbul etmək əsasdır.